Belarusluları Garlyk GOK'tan ödemeden ve fiilen kovmadan, Türkmenistan kendi başına yeni bir Asya potas ejderhası olamazdı.
Ülke, Orta Asya'daki en büyük potas cevheri rezervlerinden birine ve Belaruslular tarafından inşa edilmiş son teknoloji bir madencilik ve işleme tesisine sahiptir. Ancak eski müteahhidi ile Stockholm'de tahkime varan anlaşmazlıklar nedeniyle Aşkabat, potas üretiminde Özbekistan'ı yakalayamamıştır ve iyi bir ivme kazanan Kazakistan'ın önüne geçme riski vardır.
Orta Asya bölgesindeki ülkeler tarafından yerel potas yataklarının gelişme hızı, yalnızca GSYİH'lerinin önemli bir bölümünü oluşturan kendi tarım komplekslerine gübre sağlamak için önemli değildir. Nihai ürünün bir kısmının, potas endüstrisinin gelişme stratejilerine uygun olarak, öncelikle dünyanın en yüksek gübre tüketimine sahip olan Çin ve Hindistan gibi ülkelere ihraç edilmesi bekleniyor. Onlara sağlanan kısa kaldıraç ve nispeten düşük üretim maliyeti, Orta Asyalı ihracatçıların ürünlerini çok rekabetçi kılıyor.
yerine getirilmemiş umutlar
Mart 2017 sonunda ülkenin merkezi yazılı medyasında yayınlanan Garlyk GOK'un büyük lansmanı hakkındaki materyalin başlığı "Tarafsız Türkmenistan" (kurucusu Türkmenistan Bakanlar Kurulu'dur), bu projenin ana hedefini yansıtıyordu. - "Türkmenistan, Asya'daki en büyük potaslı gübre ihracatçılarından biri olacak." 2030'a kadar olan dönem için tasarlanan kimya endüstrisinin geliştirilmesine yönelik yerel programa göre Garlyk GOK, Türkmenistan'ın dünya potas pazarında en önemli oyuncuya dönüşmesindeki halkalardan biri olacaktı. 2020 yılına kadar, bu tesisin kurulu tasarım kapasitesi yılda 1,4 milyon ton gübreye ulaştı. Ayrıca, Türkmenhimiya devlet endişesi, iki potasyum tuzu yatağı daha geliştirme olasılığını değerlendirdi - Karabilsky ve Tyubegatansky.
Ancak gerçeklik, bu planlarda önemli ayarlamalar yaptı ve yapıyor ve hatta bunların uygulanmasını sorguladı.
Mart 2017'de Türkmen potas sektörünün ilk doğuşu olan Garlyk GOK işletmeye açıldı. Karakum çölünde Garlyk sahasında Türkmen taşeronlarının da katılımıyla Belaruslu uzmanlar tarafından anahtar teslim olarak inşa edilmiştir. Kompleks Türkmenistan'a 1 milyar dolara mal oldu. Ancak faaliyete geçtiğinden beri, Garlyk'teki tesis, nihai ürünün minimum verimine bile yaklaşamadı. 2018 yılında sadece 32 bin ton gübre üretti - bu dönemdeki tasarım kapasitesinin %5'inden az.
Derin Nedenler
Sorunların ana nedeni, gübre üretimi için yeterli cevher olmamasıdır. Projenin baş küratörü ve garantörü olan Belarusluları Türkmenistan hükümetine "atmaya" karar veren Rashid Meredov, cumhurbaşkanını asıl işi Belarusluların yaptığına ve o zaman ödeme yapmanız gerekmediğine ikna ediyor. Ancak Türkmen madencilerin cevher madenciliği konusunda pratikte hiçbir deneyimleri yok ve Türkmenhimiya ve Türkmen Potasyum temsilcileri Belaruslu uzmanlardan uygun destek ve tavsiye istemiyor ve alamıyor. Garlyk GOK'un lansmanından itibaren, Türkmen müşteri Belaruslu müteahhide karşı mali yükümlülüklerini yerine getirmeyi reddetti (2018 Haziran ortası itibariyle borç miktarı 52 milyon $ olarak belirlendi). Geçtiğimiz Mayıs ayında Türkmenhimiya, Belgorkhimprom ile olan sözleşmesini tek taraflı olarak feshetti. böylece Mart 2020'ye kadar sürdürülmesi gereken garanti desteğinden vazgeçildi. Garlyk kompleksinin yaklaşık 2 bin çalışanından sadece üç yüzü Belarus üniversitelerinde ve kolejlerinde özel eğitim almayı başardı ve sadece 60'ı Belaruskali'de çalıştı. Gelecekte sözleşme kapsamında yeni uzmanların yetiştirilmesine devam edilmesi planlandı. Ancak iptali nedeniyle süreç de durduruldu. Bu nedenle, bu tür personel sorunu yaşayan tesisin planlanan cevher madenciliği ve gübre üretim kapasitelerine ulaşamaması şaşırtıcı değildir. Şu anda Garlyk'teki çalışmalar, yakın kuyu sahasının işleyişini batırmak ve arıtma bloklarını hazırlamak için Belarus proje belgelerine göre yürütülüyor. Ancak yakın gelecekte operatör madenciliği durdurma sorunuyla karşı karşıya kalacak.
Uzmanlar, tesisin gerekli garanti desteği olmadan nasıl çalıştırıldığı konusunda daha da endişeliler - kendi içinde karmaşık bir tesis ve dahası oldukça zor koşullarda çalışıyor. Sadece tünel açma ve madencilik ekipmanı kullanımının verimsizliğinden değil, aynı zamanda insan yapımı tehditlerden de bahsediyoruz. Jeolojik ortamın durumu ile madenin madencilik ve jeolojik koşullarının izlenmesi, jeofizik, hidrojeolojik ve diğer çalışmaların nasıl yapıldığı ve yapılıp yapılmadığı bilinmemektedir. Ve bu, kaza ve olayların önlenmesi için Türkmen tarafının reddettiği eskort çerçevesinde yapılmalıdır. Aksi takdirde, insan yapımı bir felaket riski vardır ve bunun sonucunda Türkmenistan madeni kaybetme riskiyle karşı karşıya kalır.
Çeşitli ölçeklerdeki hadiseler ne yazık ki dünyanın önde gelen potas güçlerinde bile potas fabrikalarının faaliyetlerinin bir parçasıdır. Türkmenistan'ın liderliği için üzücü bir örnek, hala Orta Asya'nın ana potas devletinin defnelerini elinde tutan komşu Özbekistan'daki kaza olmalıdır. Olay, 2012 yılında Tyubegatan potas tuz yatağı temelinde faaliyet gösteren Dekhkanabad potas gübre fabrikasında meydana geldi. Medyada bildirildiği üzere, üreticinin toprakta su varlığına ilişkin yanlış bilgi vermesi nedeniyle, tuzlu su çıkışı oldu ve maden su basmaya başladı. Durum, 2,5 milyar dolarlık kayıp ve zararına yol açabilir. Kazanın sonuçlarının tasfiyesi iki yıl sürse de, yalnızca Rus ortağın profesyonel eylemleri sayesinde en kötüsünden kaçınıldı. Ancak Meredov teknik sorunlarla pek ilgilenmiyor - Başkan Berdimuhammedov'a Türkmenistan'ın kendi kendine halledebileceğine dair güvence vermeye devam ediyor. Ancak başarı öyle değil.
Ancak Türkmen tarafı, yaşadığı sıkıntılardan inatla Belaruslu müteahhidi sorumlu tutmayı tercih ediyor. 27 Mart 2017'de Garlyk GOK'un törenle lansmanının arifesinde, devlet kabul komitesinin bir eylemi imzalandı. Komisyon, potaslı gübre üretiminin mümkün olduğundan emin olmak için tüm koşullara sahipti ve yapılan işletme testleri ile tasarım parametreleri setine ulaşılabildi. Test süresi, düzenlemelerin gerektirdiği 72 saat yerine 72 saatten 100 saate uzatıldı.
Ocak 2018'de Belaruslular aslında bir ültimatom aldı. Aşkabat yetkilileri, Belgorkhimprom'un kendi riski ve riski kendisine ait olmak üzere yaptığı ve sanayi sitesine ithal ettiği iş ve malzemelerin bedelini ödemek ve işe eşlik etmesi için uzmanlarını iade etmek yerine, Belarus tarafının Türkmenistan'a verdiği zararın değerlendirilmesini talep etti. Kısa süre sonra, bir güvenlik önlemi olarak, müteahhit ekipmanının 60 birimi, Garlyk'teki sanayi sitesinin topraklarında güvenlik hizmetleri tarafından engellendi. Tesisin inşaat belgelerinin Belarusça bir kopyası aslında çalındı. Geçen Aralık ayında Belgorkhimprom, Stockholm Ticaret Odası Tahkim Enstitüsünden, devletin Türkmenhimiya ile ilgili açtığı davada sanık olarak yer aldığına dair bir bildirim aldı. Buna cevaben, Ocak 2019'un başlarında Belarus tarafı, açıklamalarıyla birlikte Türkmenistan'ı davaya ek bir taraf olarak dahil etmek için İsveç başkentine bir dilekçe gönderdi. Belgorkhimprom ondan en az 150 milyon dolar talep ediyor.
Programın tıkanması
Belgorkhimprom ile Mart 2020'ye kadar geçerli olan sözleşmesini fesheden Türkmen tarafı, tesisin inşaatını tek başına veya başka bir müteahhidin katılımıyla tamamlama hakkına sahip olduğunu bildirdi. Kompleksi kendi başına çalıştırmayı nasıl başardığı, gübre üretim hacimleriyle gösteriliyor. Aşkabat'ın Belgorkhimprom'a nasıl davrandığına dair bir örnek, Belarusluların olası yer değiştirmeleri için pek çekici bir an olmayacak. Üstelik bu pazar çok dar, deneyimli firmaların çevresi sınırlı ve karşılığını alamamış Belarusluların sorunları herkes tarafından iyi biliniyor.
Belarusluların yerini almanın ve başka birini çekmenin zor olacağı gerçeği, iki potas yatağının daha geliştirilmesi için müteahhit arayışında olan Türkmenistan yetkilileri tarafından 2017 ve 2018'de açıklanan iki ihale ile de gösteriliyor.
Nisan 2017'de, Garlyk GOK'un lansmanıyla ilgili çalışmaların son aşamasına yaklaşırken, Türkmenhimiya endişesi, Karabil Potas Madencilik Tesisi'nin tasarımı ve anahtar teslimi inşaatı için uluslararası bir ihale ilan etti. Kapasitesi, halihazırda inşa edilmiş olan tesisin parametrelerini tekrarlıyor - yılda 1,4 milyon ton gübre. Haziran 2017'de, bu proje için son başvuru tarihi uzatıldı, ancak organizatörler herhangi bir başvuru almadı. Kasım 2018'de Türkmen Kaliy, Tyubegatanskoye sahası için bir enerji nakil hattı, bir ana içme suyu temini, bir proses suyu boru hattı ve bir gaz boru hattı için altyapı inşaatı ihalelerine davetler yayınladı. Ve Aralık ayında, "Tarafsız Türkmenistan" gazetesi, Tyubegatan sahasında iş için bir ihale daveti yayınladı.
Özbekistan'ın Potas liderliği
Her ne olursa olsun, Jojobet 1,4 milyon tonluk beyan edilen ancak henüz ulaşılamayan kapasiteye sahip Garyk GOK'un piyasaya sürülmesinden sonra bile, Orta Asya bölgesindeki potaslı gübre üretiminde lider hala Türkmenistan'a komşu olan Özbekistan'dır.
Bölgenin potas rezervlerini, özellikle Tyubegatan potas tuzu yatağını (toplamda yaklaşık 400 milyon ton sylvinite - yarısı Özbekistan topraklarında) geliştirmeye başlayan ilk kişiydi (2007'de). Burada 2010 yılı Temmuz ayında yıllık 200 bin ton potasyum klorür kapasiteli Dekhkanabad potas fabrikasının ilk etabı devreye alındı. Madenden Rus şirketi West Ural Machine-Building Concern'in ve işleme tesisinden Çin devlet şirketi CITIC Construction'ın sorumlu olduğu bir Rus-Çin konsorsiyumu tarafından inşa edildi. Kompleks 123,7 milyon dolara mal oldu ve kısmen Özbek tarafı tarafından, kısmen de Çin Eximbank kredileriyle finanse edildi.
İşletmeye alınması şimdiden ülkenin tüm potaslı gübre ihtiyacını karşılamıştır. 2014 yılında aynı müteahhitler tarafından Dekhkanabad potas fabrikasının kapasitesi 620.000 ton potasyum klorüre yükseltilmiştir. İkinci aşama 254,5 milyon dolara mal oldu. DKZ ürünlerinin bir kısmı Çin, İran, Sri Lanka, BAE, Kazakistan, Gürcistan, Vietnam ve Malezya'ya ihraç edilmektedir.
Cumhuriyet topraklarında oldukça büyük bir NPK gübresi (azot-fosfor-potasyum) üretimi de yapılıyor - 240 bin ton kapasiteli Özbek-Çin Samarkand-NPK fabrikası. Samarkandkim ve Jiangsu Right Makine Grup Şirketi tarafından 2016 yılında işletmeye alınmıştır. Devlet kimya kuruluşu Uzkimyosanoat, Navoi bölgesinde 160.000 ton NPK gübresi de dahil olmak üzere karmaşık kimyasal gübrelerin üretimi için bir kompleks inşa etmeyi planlıyor.
Kazakistan'ın Dinamikleri
Potas planları, topraklarında umut vaat eden birkaç potas tuzu yatağının da bulunduğu Kazakistan tarafından uzun yıllardır kuluçkaya yatırılmıştır.
2016 yılında Avustralya Menkul Kıymetler Borsası'na kayıtlı Kazakistan Potash Company tarafından hayata geçirilmesi planlanan Batys Caspian projesi açıklandı. Kelimenin tam anlamıyla bu yılın Mart ayında, Kazak medyası
Aktobe'deki Zhilyanskoye yataklarını ve Batı Kazakistan bölgelerindeki Chelkarskoye yataklarını aramaya başladığını bildirdi. Daha önce yatırımcının onlara 3,8 milyar dolar yatırım yapmayı planladığı bildirilmişti. Zaten bir müteahhit (CITIC İnşaat) bulunan Zhilyanskoye sahasındaki tesisin kapasitesi, 2025 yılında yılda 800 bin ton gübre olmalıdır.
Ayrıca, 2018 yılı sonunda Avustralyalı şirket, Batı Kazakistan'daki Satimola potas ve bor yatağını satın aldı.
Hem Batys Kaspiy hem de daha önce Satimola sahasına sahip olan Satbor şirketinin Belgorkhimprom'un müşterileri listesinde yer aldığı belirtilmelidir.
Yazar: Anvar Samedov